Een duik in het verleden van Giethoorn: het 4 mei monument

GIETHOORN - In deze maandelijkse rubriek duikt Gerke van Hiele, predikant van de Doopsgezinde Gemeente, in het Gieters verleden. In deel 27 keert hij terug naar 2022, naar de onthulling van het 4 mei monument.

Toen we hier een aantal jaren geleden kwamen wonen en vlijtig de regionale en lokale kranten lazen – en nog steeds lezen - viel het me in deze Aprildagen op dat er in Steenwijkerland op veel plaatsen 4 mei-herdenkingen werden gehouden, behalve in Giethoorn. Er is een heel rijtje waar het College van B&W de handen meer dan vol aan heeft. Blokzijl, Vollenhove, Steenwijkerwold, Oldemarkt, Kuinre, Willemsoord, Paasloo, Tuk, Kallenkote, Wanneperveen. Dat Giethoorn ontbrak vond ik gek, omdat ik van jongs af aan gewend ben om naar de 4 mei-bijeenkomst te gaan ofwel in mijn eigen woonplaats of op een andere plek waar ik toevallig dat jaar ben. ‘Gedenkt de 4^e mei en viert de 5^e mei‘ is me met de paplepel ingegoten. Zo’n poster hing zelfs in het studentenhuis waar ik een tijd woonde. Dat degene die dit initiatief nam zelf op 4 mei jarig was, deed daar niets aan af. Integendeel, zou ik haast zeggen. 

Oorlogsellende

Er zullen redenen te geven zijn waarom deze traditie in Giethoorn geen vaste voet aan wal heeft gekregen. Dit zou bijvoorbeeld met de verwerking van de oorlogsellende te maken kunnen hebben, wie weet met het verlangen om deze periode achter zich te laten. Er was genoeg gebeurd. Daarnaast is het ook helemaal niet zo gemakkelijk om in een lintdorp als Giethoorn een goede locatie te vinden én het hier ook nog eens met elkaar over eens te worden. Giethoorn kende wel een aantal oorlogsslachtoffers zoals Roelof Drost, maar zij vonden al hun laatste rustplaats op de begraafplaats in Noord. Veel onderduikers zochten die jaren een veilige plek in Giethoorn. In onze pastorie, boerderijen en schuren werden vervolgden ondergebracht. Bij razzia’s bood de drassige omgeving met het riet regelmatig een veilige schuilplaats.

Vanuit het overleg tussen de protestantse en de doopsgezinde gemeente is het initiatief genomen om met een 4 mei-comité te starten. In de oprichtingsakte van de latere stichting worden als doelen genoemd: het jaarlijks organiseren van de Dodenherdenking op 4 mei en het oprichten van een herdenkingsmonument. Het (doen) geven van voorlichting over de Tweede Wereldoorlog aan leerlingen van het basisonderwijs in Giethoorn en het organiseren van festiviteiten op Bevrijdingsdag. Uiteindelijk is op 4 mei 2022 het herdenkingsmonument bij de ingang van de begraafplaats geplaatst. De realisatie is financieel mogelijk gemaakt met giften van de Gieterse kerken, de Ondernemersvereniging Dwarsgracht, Giethoorn Onderneemt en Gemeente Steenwijkerland. 

Monument

De stichting is in de zomer van 2020 met de voorbereidingen begonnen en niet over één nacht ijs gegaan. Je kunt wel wat willen, maar wat wil je eigenlijk? Hoe zou zo’n monument er uit kunnen zien? Wat zou hier passend zijn? Dit zijn vragen om aan kunstenaars voor te leggen. Zij kunnen iets verbeelden, iets verwoorden, iets vorm en gestalte geven. Vijf regionale kunstenaars zijn uitgenodigd om een ontwerp te maken met een uitleg. Drie ervan durfden het aan en hebben een presentatie gegeven. Zij hadden ook zelf zo hun gedachten over de meer of minder prominente plaatsing van het monument. De keuze is uiteindelijk gevallen op het ontwerp van de Gieterse Harriet Verleun. 

Het was een prachtige 4 mei avond 2022 dat zij een toelichting gaf bij het beeld en bij deze voor haar eervolle opdracht. Het beeld verwijst met kei en rietpluimen naar deze, ook voor Giethoorn, roerige tijden. De rietpluimen staan in een beschermende boog. Voor fundering van kerk en klokkenstoel zijn indertijd zwerfkeien gebruikt. De kei staat niet alleen voor standvastigheid maar ook voor de vastberadenheid van de Gieterse bevolking om de oorlog door te komen en tevens voor de toekomst. Waar vrede standhoudt als een steen in de rivier. De tekst op het monument luidt: 

gebogen maar
ongebroken
verborg het riet
vervolgden 
en verzet
hier wakend 
als steen 
in de stroom
voor durende 
vrede

Vrijheid vertelt

Komende herdenking heeft als thema: ‘Vrijheid vertelt: opmaat naar 80 jaar vrijheid’. Met dit thema vraagt het Nationaal Comité in het jaar dat de lustrumviering van 80 jaar vrijheid in september van start gaat, aandacht voor de littekens die de Tweede Wereldoorlog achterliet en die nog steeds zichtbaar zijn. De stille tocht start vanaf de Buuzepolle om 19.30 uur. 20.00 uur 2 minuten stilte. Gedenken én vieren.

Inspiratie: Peter Patijn, ‘4 mei herdenkingsmonument Giethoorn, Zoektocht, voorwerk en selectie kunstenaars’.