Rubriek Een duik in het Gieters verleden: Giethoorn als schuilplaats

GIETHOORN - In deze maandelijkse rubriek duikt Gerke van Hiele, predikant van de Doopsgezinde Gemeente, in het Gieters verleden. In deel zes gaat hij terug naar de 16e eeuw toen de Doopsgezinden op hun beurt een schuilplaats in Giethoorn zochten.

De titel ‘Giethoorn als schuilplaats’ stond op het oude en onleesbaar geworden ANWB bord aan het Vermaningspad. Voor velen is het dorp nu vooral een toeristenparadijs, maar in het kader van ‘slow tourism’ is er meer te vertellen. Vorige keer vertelde ik over de komst van de Flagellanten, dit verhaal gaat dus over mijn eigen traditie.

Over vervolging en turfsteken

Al in de 16e eeuw begon men in dit drassige en ontoegankelijke gebied met de natte vervening en vestigden zich hier vele doopsgezinden. Zij maakten deel uit van een radicale protestantse groepering die werd vervolgd. Zij praktiseerden de volwassenendoop en de geweldloosheid en zochten en vonden hier in Giethoorn een schuilplaats om zelf in vrijheid en vrede vorm te geven aan hun praktische wijze van geloven. Giethoorn was daarmee een schuilplaats voor een minderheid waar elders in de samenleving nog geen ruimte voor was. Je kon hier weer een bestaan opbouwen.

Wie weet kunnen we ons in dit land bij de bittere noodzaak van zo’n schuilplaats en bij de barre realiteit van vervolgingen niet zoveel meer voorstellen? Maar iedereen heeft wel eens wat gehoord over het lot van Oeigoeren of Jezidi’s om maar enkele minderheidsgroepen te noemen. Voor ons is het vanzelfsprekend dat we er een eigen overtuiging en levensstijl op na mogen houden. Wij vinden het normaal dat we naar voren mogen brengen wat we belangrijk vinden. Vijfhonderd jaar geleden was juist die vrijheid van godsdienst en van meningsuiting, volstrekt onvanzelfsprekend. Zo was dat gewoon, dit was zogezegd het ‘oude’ normaal. Het met elkaar toegroeien naar een nieuw en toleranter normaal heeft eeuwen tijd nodig gehad. Dit is een stukje van de mentaliteitsgeschiedenis van Europa. In de Middeleeuwen dacht en leefde men vanuit de eenheid. Er was één waarheid, één geloof en één kerk. Er anders over denken was een bedreiging van die eenheid, zij tastte die eenheid aan en moest bestreden worden. Men zag het als een kanker die zou moeten worden uitgeroeid. Afwijkende meningen werden te vuur en te zwaard bestreden. Goddank waren er zoals in Giethoorn plekken waar je met rust gelaten werd. In dit veengebied hadden mannen van het gezag, dat wil zeggen mannen op paarden met harnassen en zwaarden niet zoveel te zoeken. Ze zakten gemakkelijk weg in het veen en bleven daarom ook maar liever weg. 

Weerstand

Als in de twintiger jaren van de 16e eeuw de touwtjes door de Habsburgse keizer Karel V worden aangetrokken, dan roept dat grote weerstand op. De oude overlegcultuur uit de late Middeleeuwen maakt dan plaats voor een strak van bovenaf geleid bewind. De Overijsselaars zijn echter zeer verknocht aan hun eeuwenoude voorrechten en hoogoplopende conflicten zijn dan ook onvermijdelijk. Een diepgaand en langdurig verschilpunt met de centrale overheid betreft het optreden tegen aanhangers van nieuwe religieuze en reformatorische stromingen. De Habsburgse vorsten eisen dat ketters streng worden bestraft, maar de Overijsselse bestuurders voeren liever een politiek van religieuze verdraagzaamheid. Alleen de wederdopers met hun revolutionaire-anarchistische opvattingen kunnen rekenen op een harde aanpak.

‘Godsdienstvrijheid in het veen’

Vanaf 2 mei laten we in de Vermaning aan de Dorpsgracht met de expositie ‘Godsdienstvrijheid in het veen’ een stukje van dit verborgen verleden van Giethoorn zien. Zoals Museum Giethoorn zo fraai het dagelijks leven in Giethoorn toont, zo willen wij iets laten zien van de geestelijke wortels ervan, van het doopsgezinde DNA van dit dorp. Giethoorn is prachtig, paradijselijk gewoon. Maar dat dit dorp 250 jaar vóór de Franse revolutie, een vrijplaats was voor een vervolgde groep met een minderheidsstandpunt dat je de kop kon kosten, dat is in de vergetelheid geraakt. Mensen kennis laten maken en iets laten proeven van deze oude traditie van ‘Denkt vriendelijk’, van tolerantie en omgang met verscheidenheid en het belang van persoonlijke keuzes, zien we als een versterking van het cultuur-historische hart van het dorp. De kerk is prachtig gerestaureerd en ademt eenvoud, schoonheid en troost. Je kan er even zitten, genieten van muziek, een kaarsje branden, een gesprekje voeren en een vredesduifje vouwen. Dankzij de groep vrijwilligers zijn we door de week ‘s middags tussen 13.00 en 17.00 uur geopend. In juli en augustus ook op de zaterdagen. Belangstelling? De toegang is gratis. Zondag dienst om 10.00 uur.

Inspiratie: Martin van der Linde, ‘Een protestantse minderheid’ in H. Spreen, J.A. Steenstra, e.a., De canon van Steenwijkerland. Veertig vensters op de geschiedenis van de gemeente, Zwolle: IJsselacademie 2013.