Een duik in het Gieters verleden: de kerstklokken
· leestijd 3 minuten ColumnGIETHOORN - In deze maandelijkse rubriek duikt Gerke van Hiele, predikant van de Doopsgezinde Gemeente, in het Gieters verleden. In deel twaalf keert hij terug naar 1943 en naar de de kerstklokken van het dorp.
Wanneer heb je laatst de klok horen luiden? Dat zal afhangen van waar je was, van de windrichting en misschien van hoe vol je hoofd was. Heel veel klokgelui is hier niet. De volksmond zegt dat: “Noord een klokke heeft en Zuud een belle”, De klok in Noord die in de hoge houten klokkenstoel hangt bij de protestantse kerk, wordt geluid op zondagmorgen 10.00 uur als de dienst begint. Deze wordt ook geluid als er iemand naar zijn of haar laatste rustplaats wordt gebracht. Ik herinner me de sonore bronzen klank op de avond van de officiële dodenherdenking bij het nieuwe verzetsmonument van Harriet Verleun. Op de klok staat in het Latijn: ‘Ik roep de levenden op en beklaag de doden’. Zo markeert hij de tijd, geeft er betekenis aan, kleur en klank.
De hervormde predikant Ds. J.J. Ket (hier van 1935 tot 1984!) wist nog te vertellen dat de klok voor de oorlog ook gebruikt werd om de inwoners van het dorp te laten weten dat er iemand overleden was. Ieder sterfgeval werd doorgegeven. Daar was een code voor. Je kon aan het ritme en aantal van de slagen horen of het om een kind ging, een vrouw of een man. Je kon ook horen of de overledene tot de doopsgezinden of tot de hervormden gerekend werd.
In de doopsgezinde kerk in Zuid, hangt in het torentje een kleine klok (1952) met een korte slag. Ook deze heeft een inscriptie: ‘Ik roep u saam in Christus naam tot samen één en vrede’. Deze klok kan ook iets ongeduldigs hebben en er is met enig succes gepoogd deze wat vriendelijker af te stellen. Vanouds wordt op zondagmorgen eerst om 9.00 uur geluid om de bewoners in Zuid er op te wijzen dat de kerkdienst een uur later zal beginnen. Een oude zuster vertelde me dat zij zich als kind nog herinnerde dat haar vader na het eerste luiden van de klok uit de stal kwam, zich ging wassen en om 10.00 uur in zijn zwarte pak in de vermaning zat. Nog steeds geeft deze klok de zondagen aan, het begin van een nieuwe week, iets van vrijheid, iets van thuis. Je hoeft niet kerks te zijn om zo’n ritme te kunnen waarderen. Heerlijk zondag, rust en even tijd voor wat anders.
Al voor de Tweede Wereld oorlog zag men de bui aankomen, dat ten behoeve van de oorlogsindustrie een groot aantal klokken zou worden gevorderd. Daarom werden reeds in 1939 de luidklokken geïnventariseerd. De meest waardevolle klokken kregen een grote M opgeschilderd. Deze honderden klokken kwamen van de noordelijke provincies voor een groot deel in Giethoorn terecht. Zij werden opgeslagen in een van de landbouwschuren van NV Ontginningsmaatschappij “Land van Vollenhove”.
De 17e eeuwse klok van Noord (geschenk van echtpaar van Renoy-Sloet, bewoners van de Daalhof) werd op 4 april 1943 uitgenomen en ging naar Hamburg waar ze zou worden omgesmolten tot kanon. Zwaar beschadigd werd zij na de oorlog toch teruggevonden. Uiteindelijk is van het oude materiaal in 1950 een nieuwe klok gegoten. Het klokje van de kerk in Zuid, werd op 21 april 1943 uitgenomen. Sinds de oorlogsdagen hadden beide klokken niet meer geluid. Vanwege de zg. luchtbescherming moest er later toch weer een klok komen. Hiervoor is tijdelijk een van de middeleeuwse Groningse klokken uit de bovengenoemde opslag gebruikt. Deze werd op hoogtijdagen zonder toestemming gewoon wel geluid. Zonder “vrees klonk het echter pas weer op de Zondag na de bevrijding van Giethoorn, op 15 april 1945. En toen op Vrijdag 4 mei 1945 ’s avonds te kwart voor negen het bericht der capitulatie door de radio klonk, vlogen de pastoriebewoners de kerk in en de trap op om door een uur luiden de Gemeente kond te doen, dat heel ons lieve vaderland nu van de dwingelandij was verlost.”
In Coronatijd hebben we een tweetal perioden de avondklok geluid. Een nieuwe traditie in Zuid is het luiden op oudejaarsavond. Kerstavond luidt de klok om 22.00 uur in Noord. Er is dan dienst m.m.v. het Gieters popkoor en op Kerstmorgen 10.00 uur in Zuid met harpiste Marije Vijselaar. Ik wens u fijne feestdagen en een goed begin van het nieuwe jaar.
Inspiratie: Klaas van der Veen, ‘Hoe een Middeleeuws klokje in Giethoorn de Bevrijding klepte’ in: Bulletin 2011, Historische afdeling, Museum Giethoorn.
