Een duik in het verleden: 1776 Storm over Beulake

GIETHOORN - In deze maandelijkse rubriek duikt Gerke van Hiele, predikant van de Doopsgezinde Gemeente, in het Gieters verleden. In deel acht gaat hij terug naar het eind van de 18^e eeuw toen stormen en overstromingen dit gebied teisterden.

Het bezoekerscentrum Weerribben-Wieden bij Sint Jansklooster ligt aan het Beulakerpad. Dit pad loopt langs oude verveendershuisjes en brengt je nu bij de steigers van de rondvaarboten en de Ecowaterliner richting Giethoorn. Onderweg wijst de schipper op de aluminium kerktorenspits en vertelt een bijzonder verhaal over turf, menselijk leed, armoede en heel veel water. Wat is hier gebeurd? Tot 1776 leidde het Beulakerpad naar het dorpje Beulake. Door afgravingen van het veen en het droogpompen ging het land inklinken en werd de grond steeds minder geschikt voor akkerbouw of veeteelt. Voor de productie van turf was het echter wel geschikt en zo ontstond in de loop van de 14^e eeuw het dorpje Beulake. Volgens de volkstelling van 1748 woonden er toen ongeveer 280 personen in ongeveer 65 gezinnen.

Waslijst aan voorwaarden

Bijzonder is het geïllustreerde verhaal dat Harm Stam vertelt over deze geschiedenis en over het verlangen van de dorpelingen naar een eigen kerk. Al die jaren waren ze voor de diensten, het dopen van kinderen en het inzegenen van huwelijken afhankelijk van Vollenhove. De kerkenraad daar was om een aantal (financiële) redenen niet enthousiast. De waslijst aan voorwaarden die zij opstelde deed de onderlinge relaties ook geen goed. Er was verschil van inzicht over wie nu waar over gaat en op welke rechten het dorpje zich kon beroepen. Zelfs de Staten van Overijssel werden er bij betrokken. Uiteindelijk werd er toch een houten kerkje gebouwd. In 1666 werd de eerste predikant benoemd en zelfs een pastorie gebouwd om van het belastende woon-werkverkeer af te zijn. 

Kwetsbaar

In het begin van de 18^e eeuw begon het in deze regio economisch echter steeds minder te gaan. Dit kwam met name ook door slechte weersomstandigheden, veepest en overstromingen. Het dorp lag maar 2,5 km van de Zuiderzee en werd steeds kwetsbaarder. De trekgaten werden groter, soms werden zelfs de ribben afgegraven (zgn. wilde vervening) zodat de vele plassen steeds groter werden en de golven hoger vooral als het stormde. Die stormen kwamen regelmatig voor en dit kon niet goed blijven gaan. In 1703 was er een orkaan, de dijken braken en het dorp werd overspoeld door zout water. Aangrijpend de brieven die Harm Stam vond met ooggetuigenverslagen. Na 1730 komt daar ook nog bij de inklinking van de bodem waardoor het dorp vooral in de wintermaanden steeds meer geïsoleerd raakte. De kinderen gingen niet meer naar school, de kerk werd onbereikbaar. Vanwege deze moeilijke omstandigheden begon het dorp leeg te lopen, men verhuisde naar de Koekoekspolder bij IJsselmuiden of naar Oudehaske in Friesland. 

Stormen

Op 14 november 1775 begon het te stormen en werd het hele dorp geëvacueerd. Rond 19 november ging het water zakken en keerden een aantal inwoners terug waaronder ook de Duitse seizoenarbeiders. De zomer was mooi, de herfst schitterend, maar een jaar later op 18 november 1776 was het weer raak. Die nacht werd bijna alles door het water verzwolgen en kwam de Beulaker en de Belterwijde zoals wij die nu kennen tot stand. Het verhaal gaat dat de toren van het kerkje nog tot de watersnood van 1825 zichtbaar is gebleven. Men vluchtte naar de kerk, daar stond ook veel water, maar door bovenop de banken te gaan zitten bleef hen de ondergang bespaard. De dorpsbewoners kregen pas na 36 uur hulp. Na de storm stonden er nog slechts twee of drie huizen overeind.

Kunstwerk

Deze ramp hoort tot het collectieve geheugen van deze streek. Vaste grond onder de voeten is hier inderdaad altijd onvanzelfsprekend geweest. De musical Storm over Beulaeke raakte hier dan ook een diepe snaar. Nog altijd fluisteren de golven dit verhaal, hoe de dijk tussen Vollenhove en Kampen op drie plaatsen brak en er een dorp verdween in de golven. Terecht dat deze verborgen geschiedenis door het plaatsen van de 7,5 m hoge kunstwerk van Alphons van Avest in 2014 letterlijk boven water is gehaald. De NW hoek van deze toren ontbreekt en verbeeldt de impact van de Noordwesterstormen. De toren verwijst naar die ontzagwekkende gebeurtenis in het najaar van 1776, maar wie weet, met een knipoog - ook naar de hoopvolle mogelijkheid dat wij te midden van allerlei rampspoed toch het hoofd boven water kunnen houden en wie weet zelfs op enig moment opnieuw mogen beginnen.

Inspiratie: Harm Stam, Beulake. Een verzonken verleden. Met illustraties van Gezienus Bruining, 2020.