Een duik in het Gieterse verleden: meester J.J. Hof

GIETHOORN - In deze maandelijkse rubriek duikt Gerke van Hiele, predikant van de Doopsgezinde Gemeente, in het Gieters verleden. In deel achttien keert hij terug naar 1893 naar de komst van een bijzondere onderwijzer.

Deze Jan Hof doet wat denken aan Jac. P. Thijsse, de man van de plaatjes en de Verkade-albums. Zo’n meester (of juf) die je als opgroeiend kind de weg wijst, je belangstelling wekt, je de wereld leert kennen, rekenen en taal, maar ook aardrijkskunde en geschiedenis en bovenal de natuur. Velen zal hij de ogen geopend hebben voor de wereld om ons heen en voor hoe alles groeit en bloeit. Zulke onderwijzers blijven je bij. Hij was muzikaal en hielp talrijke jongeren een blaasinstrument te bespelen door in 1897 het ‘Giethoornsch Fanfarecorps’ op te richten en dit tot zijn vertrek te dirigeren. Dit corps zou nog grote faam verwerven door zijn optreden in ‘Fanfare’ onder de naam van ‘Kunst en vriendschap’. 

Hendrikje Doze

Hof was afkomstig uit een arm gezin, maar kreeg toch de kans om verder te leren en hij ging naar de Rijkskweekschool in Groningen. De natuurervaringen op de Fochtelose Heide onderweg naar school zouden bepalend zijn voor zijn verdere leven. Hij werd in 1893 aangesteld aan de Openbare lagere school van Giethoorn. Vrij snel diende de liefde zich aan en in 1895 trad hij in het huwelijk met Hendrikje Doze. Haar vader was kooiker en leefde van de eendenvangst, een beroep waar Hof zo zijn gedachten over had. Hoe de oude Beene Doze en moeder Zusje Vos over deze vangst van hun jongste dochter dachten? Het hele gezin was in ieder geval doopsgezind.

Rode onderwijzer

Al snel wordt Hof ook politiek actief. Hij is daarmee een van de rode onderwijzers in Giethoorn. Hij was betrokken bij het werk van de Sociaal- Democratische Bond. Zijn vrouw en hij ontvingen in ’t Olde Meesters ‘uus idealistische gasten met nieuwe gedachten, dromen en idealen over hoe de nieuwe samenleving er uit zou kunnen én moeten zien. Mensen als Ferdinand Domela Nieuwenhuis, maar ook iemand als Tjerk Luitjes, die als timmerman in de Tolstojaanse landbouwkolonie te Blaricum werkte en betrokken was bij de algemene werkstaking. We zouden Hof kunnen omschrijven als een humanitaire anarchist, een vrije socialist en - niet te vergeten - atheïst. Jarenlang was Hof correspondent van de vrij-socialistische groep in Giethoorn. Hij deed ook landelijk van zich spreken. Als overtuigd antimilitarist ondertekende Hof tijdens WO I het Dienstweigeringsmanifest. Hij hield er ernstig rekening mee dat dit hem zijn baan kon kosten en zag al naar andere werkzaamheden uit, maar de tolerantie van het gemeentebestuur van Giethoorn maakte dit onnodig. 

Geen pokkenbriefje

Hof was echter evenzeer een geestdriftig natuurvriend. Zijn streven de wereld te veranderen ging hand in hand met het streven naar een natuurlijkere leefwijze. Vóór zijn komst naar Giethoorn wees Hof het gebruik van alcohol en tabak al af, daarna werden hij en zijn vrouw ook vegetariërs. Hof zette zich in voor de dierenbescherming en weigerde zijn kinderen te laten inenten tegen pokken, omdat de entstof afkomstig was van een ziekgemaakt kalf. Gevolg was dat de kinderen Hof bij gemis aan een pokkenbriefje de lagere school niet konden bezoeken. Let wel, onze hedendaagse discussies over vaccins en vaccinatiebewijzen begonnen dus al in 1872. In dat jaar werd vaccinatie verplicht gesteld bij de invoering van de Wet op de besmettelijke Ziekten. Dit stuitte toen ook op verzet, maar in die tijd vooral van de kant van de orthodoxe dominees: het was een ingrijpen in de goddelijke voorzienigheid. 

Giethoorn, ons Hollands Venetië’

Binnen de arbeidersbeweging was Hof een van de eersten die interesse wekte voor de natuur. In 1902 verscheen het eerste nummer van het door Hof geredigeerde ‘Natuurleven’. Het was een populair, geïllustreerd weekblad voor natuurwetenschappen, tuinbouw en bloementeelt. Het zou een hele bibliotheek worden. Toen hij ruim tachtig jaar oud was, in 1952, maakte hij het boekje ‘Giethoorn, ons Hollands Venetië’, met maar liefst 120 foto’s (heruitgegeven in 1981). Het is een portret van het leven hier, de volksaard, de oude beroepen, vogels en planten. 

Op 1 november 1919 vroeg Hof aan het gemeentebestuur van Giethoorn een jaar studieverlof, dat hij in januari 1920 kreeg. Hij zou niet meer op zijn school terugkeren. In mei verhuisde hij naar Den Haag en zou zich fulltime gaan wijden aan het uitdragen van zijn natuurliefde. Deze bijzondere Gieterse onderwijzer heeft zeer velen geleerd om hier oog en hart voor te hebben. 

Inspiratie: Piet Meertens, ‘Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging’.