Een duik in het Gieters verleden: De ‘Ora et labora’ voor dagjesmensen

GIETHOORN - In deze maandelijkse rubriek duikt Gerke van Hiele, predikant van de Doopsgezinde Gemeente, in het Gieters verleden. In deel twintig keert hij terug naar 1917 naar de eerste rondvaartboot die op Giethoorn voer.

Bijna tien jaar geleden werd het boek ‘Ora et Labora, van stoomboot tot woonboot’ gepresenteerd. Het is het bijzondere verhaal van een markante salonschroefstoomboot. Een hele mond vol, u leest het goed. Voor inwoners van Giethoorn, Zwolle en omstreken is het een interessant verhaal. Ze werd in 1903 bij Vierverlaten in de provincie Groningen te water gelaten, in de tijd dat de overgang van hout naar ijzer in de scheepsbouw in volle gang was. Ze begon haar leven als platte pakketboot met vooral veel laadvermogen (32 ton). Ze werd getypeerd als een goederenschroefboot, naar een vinding waarbij stoomschepen niet meer met een schoepenrad worden uitgerust, maar met een efficiëntere schroef in het achterschip. Met een lengte van ruim drieëntwintig meter en een breedte van 4 meter is de ‘Ora et Labora’ lang en smal. Haar boeg is scherp, de steven recht en de schuin uit het water oplopende achtersteven duidt op een snelle vaart.

Giethoorn, Sprookjesdorp

Op een gegeven moment blijkt dit varen met vracht niet meer lonend en wordt het stoomschip met een demontabele opbouw provisorisch geschikt gemaakt voor de passagiersvaart. In 1917 vindt een ingrijpende verbouwing plaats tot salonschroefstoomboot en in deze nieuwe levensfase werd zij in deze regio een bekende verschijning. Dit schip speelde een belangrijke rol in het opgang brengen van de toeristenstroom naar het feeërieke Giethoorn. De firma Stoombootdiensten Joh. Heukels en Zonen startte met een zomerdienst vanuit Zwolle. Gevaren werd in juli en augustus, eerst alleen op de zaterdag en later alle dagen behalve de zondag. Door deze dienst werd Giethoorn zo beter bereikbaar voor dagjesmensen. Vanzelfsprekend waren er ook zitplaatsen eerste klas. Op hoogtijdagen vervoerde de firma honderden toeristen en de vaste afmeerplaats was bij Hotel Prinsen. De firma maakte met verve reclame, gaf dienstregelingen uit en de rijk geïllustreerde brochure ‘Giethoorn, Sprookjesdorp’, een chique uitgave met goudopdruk en stoffen kaft. Want wat een dagje uit! Zeker met de ‘Goedkope Trein’ van de NS in de jaren twintig komt een dergelijke attractie ook voor Jan-met-de-pet binnen bereik. 

De eerste fluisterbootjes

De tocht vanuit Zwolle (drie uur) voerde over het Zwarte water en dan door de oude sluis van Zwartsluis, zij kon er net in met nauwelijks een voet speling. Vervolgens door de Arembergergracht naar de Beulaker naar Hotel Prinsen. In het dorp sprak men dan ook van de ‘Zwolsche boot’ of ‘De boot van Heukels’. Bij aankomst lagen de punters gereed. Een paar duwen van de schipper die achterin met zijn lange stok stond te manoeuvreren, en de schuitjes gleden door een vaart vol waterlelies en andere planten naar het eigenlijke dorp. Dit waren de eerste fluisterbootjes! Geruisloos varen hier de punters, geduwd door de rappe handen der Gieterse gondeliers. Dit fluisterstille van Hollands Venetië maakt tot op de dag van vandaag onuitwisbare indruk. Terug bij hotel Prinsen of Bondshotel ‘Hollands Venetië’ kon men desgewenst een warme lunch gebruiken en daarna was het tijd voor de terugtocht, men wilde voor zessen via het Meppelerdiep weer bij het Rodetorenplein in Zwolle te zijn. 

Nadat de firma Heukels failliet ging als gevolg van de economische crisis in de jaren dertig, verdween de ‘Ora et Labora’ hier uit beeld. De stoomboot vertrok naar Utrecht op weg naar een nieuwe levensfase om te dienen als woonschip voor een van Heukels zonen. Zo werd het schip de oudste woonboot van Utrecht en kreeg zij na restauratie uiteindelijk een vaste plek in de historische Utrechtse Parkhaven. 

Roetveegpietjegeloof

Nu het alweer september is, zou ik ook nog even willen stil staan bij het hoge Sint en Piet-gehalte van dit schip dat diverse malen voor een intocht werd gebruikt. In ieders leven zijn er drie fasen, las ik ergens: je gelooft in Sinterklaas, je gelooft niet meer in Sinterklaas, je bent zelf Sinterklaas. Het beslissende inzicht is kortom niet dat Sinterklaas niet bestaat, om over God nu maar even te zwijgen, maar de ontdekking dat hij voortleeft in die traditie van geven en ontvangen, van gedichten en surprises. Daar kun je een leven lang met veel plezier aan meedoen. De maan schijnt al bijna weer door de bomen en vol verwachting klopt straks weer ons hart. Ach, zonder roetveegpietjegeloof vaart niemand wel.

Inspiratie: Cisca de Ruiter, ‘Ora et Labora. Van stoomboot tot woonboot’, Utrecht, Atelier de Witte Waterlelie, 2015.