Een duik in het verleden: Opkomst Rietcultuur rond 1900

GIETHOORN - In deze maandelijkse rubriek duikt Gerke van Hiele, predikant van de Doopsgezinde Gemeente, in het Gieters verleden. In deel negen gaat hij terug naar rond 1900 toen in de Kop van Overijssel een einde kwam aan de grootschalige vervening en de rietcultuur een nieuwe broodwinning vormde voor de inwoners van deze streek. 

Veel mensen hadden een kleinschalig gemengd bedrijf. Men viste, hield een paar melkkoeien, maakte turf voor eigen gebruik en sneed riet voor de verkoop. Daarnaast waren er ook enkele grote riettelers die op het juiste moment het toen waardeloze uitgeveende land hadden opgekocht. Zij waren nu in het bezit van percelen met een grote rietopbrengst. Deze riettelers namen mensen in dienst om riet te snijden. Zij werkten in loondienst of kregen per bos riet betaald. Het zijn vandaag de dag de rietsnijders en natuurbeheerders die dit landschap in stand houden. Zonder hen zou het afwisselende landschap binnen afzienbare tijd veranderen in een groot moerasbos. 

Ruugte

Het riet in deze waterrijke streek weerspiegelt de gang van de seizoenen vanaf het eerste prille groen tussen de stoppels, de snelle groei en in mei en juni en de metershoge bloeipluimen in de zomer. In de herfst zijn er prachtige kleuren. In de winter is er het goudgeel van de afgestorven stengels. Dan komen de rietsnijders en de oude resten (ruugte) worden met vuur verbrand. Na de oogst liggen de rietvelden er schoon en kaal bij en kun je ver kijken. Het riet wordt in kleine bosjes rechtop gezet en later verwerkt tot veldbossen. Zo is de cyclus van dood, en leven, vergankelijkheid en groei, van einde en nieuw begin.

Maar riet is niet zomaar riet. Er gaat een hele wereld achter schuil. Afhankelijk van de omstandigheden en het weer wordt het riet korter of langer, fijn of grof. Riet gedijt het beste als het met de voeten in het water staat. Riet langs vaarten en sloten wordt langer en ook dikker. Binnen in het rietveld bevat het water minder voedingsstoffen en is het riet korter en fijner, maar wel weer zeer geschikt voor het maken van rieten daken. Er is dekriet en bladriet. Dit laatste werd in het najaar gesneden als het riet nog niet volledig was afgestorven en het blad er nog aan zat. Bladriet werd vooral gebruikt voor het afdekken van bloembollen tegen de vorst. Lange tijd was het een gewild product dat een goede afzet had.. Al in de crisisjaren dertig kwamen er subsidieregelingen en de prijs van een bos bladriet was, ieder jaar weer, een strijd tussen handelaren en rietsnijders. De handelaars bepaalden de prijs die vaak te laag was voor een redelijk inkomen. De mechanisatie kwam in de jaren vijftig op gang. De meeste rietsnijders zijn in de zeventiger jaren gestopt met bladrietsnijden.

Dekriet

Dekriet wordt gesneden wanneer de rietstengels volledig afgestorven zijn. Het is nog steeds een arbeidsintensief proces. Alle ruigte tussen het riet wordt verwijderd. Dekriet wordt gebruikt als dakbedekking, maar ook voor rietmatten en in de eendenkooien als afscherming langs de vangpijpen. Daarnaast werden rietmatten vroeger gebruikt bij dijkbouw, als zinkstukken en in de reguliere bouw als ondergrond voor stukadoorswerk. Dakbedekking is echter de grootste toepassing. Riet isoleert vanwege de holle stengels. Een rieten dak zorgt voor een goede ventilatie en een prettig klimaat in de ruimte. Vroeger was riet een goedkope dakbedekking, dakpannen waren luxe. Tegenwoordig is het andersom. Er zijn in het oude dorp Giethoorn dan ook maar een paar huizen met een pannendak, waaronder de pastorie die wij mogen bewonen. Zoiets geeft toch te denken.

En zo doen we’t

Het bijzondere van het rijk geïllustreerde boek Riet En zo doen we’t zijn de prachtige foto’s, portretten én verhalen van zeventig rietsnijders in de Weerribben. Zo komen zowel voltijds- als zaterdagssnijders aan het woord, zowel ouderen als jongeren. Verhalen van rietsnijders die het werk in de vrije natuur als machtig mooi ervaren. Velen zijn ermee grootgebracht, met al die ruimte om hen heen, dat zeldzame gevoel van vrijheid en verbondenheid met het ritme van de seizoenen. In de branche speelt echter van alles en er zijn verschillende partijen en perspectieven in en rond Nationaal park Weerribben-Wieden. Het werk wordt steeds meer een combinatie van rietsnijden en natuurbeheer. Het is niet eenvoudig om in deze woelige tijd met boeren, burgers en buitenlui een goede balans te vinden. 

Door Gerke van Hiele

Inspiratie: Susan Oosterlaar & Aletta Jongschaap, Riet. En zo doen we’t, Landschap, historie, de rietcultuur en zeventig rietsnijders in de Weerribben, Steenwijk 2016.